توجه کنید که توصیه هایی که در این مقاله می خوانید، هم در مورد اصلاح سبک زندگی در بیماری تنبلی تخمدان است، و هم در مورد افزایش باروری در زوجینی است که قصد بارداری دارند. در واقع با رعایت این توصیه ها و پرهیزها، نطفه زن و مرد (اعم از تخمک یا اسپرم) تقویت می شود.
تشخیص و علایم تنبلی تخمدان
تنبلی تخمدان یک واژه عمومی است. البته به نظر من بهتر است از این واژه استفاده نکنیم، چون حس ناتوانی به دختران و زنان ما وارد می کند.
اما منظور از این اصطلاح چیست؟
معمولا منظور از تنبلی تخمدان، سندروم یا بیماری تخمدان پلی کیستیک (PolyCyctic Ovarian syndrome- PCO) است.
بعضی از افراد هم به اشتباه وقتی دچار نامنظمی پریود می شوند این اصطلاح را به کار می برند. گاهی نامنظمی های قاعدگی دلایل دیگری دارد. معمولا وقتی شما به دلیل نامنظمی پریود به یک متخصص زایمان یا ماما مراجعه می کنید، بعد از شرح حال، آزمایش های هورمونی چک می شود تا اگر هورمون هایی مانند تیروئید، پرولاکتین و یا هورمون های یائسگی و... طبیعی نبودند درمان مناسب گذاشته شود. در تخمدان پلی کیستیک نیز ممکن است تعادل هورمون های مردانه و زنانه بر هم خورده باشد.
در مرحله دوم ممکن است برای شما سونوگرافی درخواست شود. در سونوگرافی اگر کیست های ریز دور تخمدان دیده شود سونوگرافیست، از اصطلاح تخمدان پلی کیستیک استفاده می کند. این کیست های ریز، نشان‌دهنده آزاد نشدن فولیکول های شما در زمان تخمک گذاری و تجمع آنها در تخمدان شماست.
بیماری تخمدان پلی کیستیک، یک سندروم است، یعنی چند علامت کنار هم قرار می گیرد. گاهی ممکن است فقط بر اساس علایم شما مانند تاخیر پریود، جوش (آکنه) پوست، وجود موهای زائد ضخیم، یا ریزش مو تشخیص PCO گذاشته شود؛ یا ممکن است پریودها منظم باشد ولی علایم بالینی دیگر یا علایم سونوگرافیک تخمدان پلی کیستیک را داشته باشید.
عوارض همراه با تنبلی تخمدان
از مشکلاتی که با بیماری تخمدان پلی کیستیک همراهی دارد، اضافه وزن یا اختلالات قند خون است. عارضه بعدی، ناباروری است. در واقع برای ما پزشکان، همراهی این علایم با تخمدان پلی کیستیک مهم تر از علایم خود بیماری است.
تاثیر ژنتیک یا سبک زندگی بر تخمدان؟!
در بعضی از بیماران پلی کیستیک، جنبه ژنتیکی بیماری واضح تر است، مثلا اکثر اعضای خانواده چاق هستند، یا دچار بیماری دیابت و... هستند.
بعضی از افراد، علایم شدیدتری دارند؛ مثلا می گویند تا به حال خودشان پریود نشده اند و سال هاست فقط با قرص و آمپول هورمونی قاعده می شوند. از طرف دیگر هم اقدام به بارداری را زیاد به تاخیر انداخته اند.
ولی بعضی بیماران، دختران نوجوانی هستند که گهگاهی تاخیر پریود دارند و الان با استرس زیادی برای ناباروری احتمالی آینده خود مراجعه کرده اند.
قطعا درمان دارویی در همه این افراد، یکسان نیست، اما آنچه من در همه بیمارانم می بینم این است که در سبک زندگی شان اشتباهات زیادی دارند. آنچه که من به این افراد می گویم این است که:
به علت ضعف ژنتیکی تخمدان و رحمی که در شما وجود دارد، باید توصیه های سلامتی تخمدان و رحم را همیشه و بیشتر از بقیه خانم ها رعایت کنید.
اثرات سبک زندگی بر سلامت قاعدگی و باروری
من اصلاح سبک زندگی برای سلامت باروری را در چند گروه زیر برای شما توضیح بیشتری می دهم: حالات روانی، بهداشت خواب، فعالیت بدنی، و پرهیزهای غذایی.
استرس های روانی
اثرات مغزی استرس بر تخمدان، با اثر هورمون های غده هیپوفیز بر تخمدان ثابت شده است.
تخمدان و رحم بافت عصبی زیادی دارند و همانند معده و مثانه از استرس های شما تاثیر فوری می پذیرند. فردی که معده یا مثانه ضعیف تری دارد، با استرس دچار علایم معده یا مثانه می شود، ولی کسی که تخمدان ضعیف تری دارد دچار مشکلات قاعدگی یا باروری می شود.
بنابراین افرادی که علایم تنبلی تخمدان دارند باید حتما تکنیک های کنترل استرس را یاد بگیرند، با کمالگرایی منفی خود مبارزه کنند، یا حتی سراغ یکسری از شغل ها یا رشته های دانشگاهی نروند یا لااقل کارشان را تعدیل کنند.
البته توجه کنید که استرس از نظر طب سنتی، فقط بر مغز شما اثر نمی گذارد. بلکه بر قلب و کبد نیز اثرات مهمی دارد. پس ما به عنوان پزشک متخصص طب ایرانی برای کنترل استرس بر روی جسم شما، از بعضی درمان های طبیعی، برای پاکسازی یا تقویت این اعضا کمک خواهیم گرفت.
بهداشت خواب
توصیه های بهداشت خواب را معمولا همه ما می دانیم ولی عمل نمی کنیم. متاسفانه دوران کرونا هم باعث شد دیرخوابی ها در کودکان و نوجوانان ما تثبیت شود.
سلامت مغز و تعادل هورمون های بدن ما به شدت به خواب مناسب ما ارتباط دارد. یعنی بدن ما برای عملکرد مناسب هورمونی خود باید از یک ساعتی به بعد، در شب، به خواب عمیق رفته باشد. وقتی دیرخوابی ها تبدیل به یک عادت چندین ساله شود موجب رخداد ضعف در اعضای اصلی بدن می شود که متاسفانه درمان قطعی و همیشگی ندارد.
بهترین زمان خوابیدن شب، بین ساعت 9 شب تا 2 بامداد است. پس اگر شما در این بازه ی 5 ساعته طلایی بخوابید بهترین نتیجه را می گیرید. اگر هم نمی توانید همه این پنج ساعت را بخوابید، لااقل دو سه ساعت آن را رعایت کنید؛ نه این که تازه ساعت 2-3 بخوابید!
پس شما خانم یا آقایی که قصد بارداری دارید یا دچار علایم ضعف اسپرم یا تخمک هستید، حداقل باید ساعت 11 شب، خواب عمیقتان شروع شده باشد. پس مقدمات خواب را زودتر شروع کنید و ساعت 10 تا 10.5 به رختخواب بروید. بهترین زمان بیدار شدن برای شما نیز قبل از اذان صبح است. بهترین زمان خوردن صبحانه هم قبل یا زمان طلوع آفتاب است.
یک جمله طلایی که من همیشه به بیماران تنبلی تخمدان می گویم این است که:
زمانی که خورشید در آسمان است، نخوابید! اگر بخوابید، مخصوصا وقتی این خوابیدن در روز، طولانی باشد، تولید بلغم غلیظی که باعث تشدید علایم تنبلی تخمدان می شود را بیشتر می کنید. بدترین زمان خوابیدن در روز برای شما، خواب نزدیک غروب آفتاب است.
فعالیت بدنی منظم
ابن سینا یک تاکید کلیدی در بخش سبک زندگی دارد و از بین شش اصل ضروری حفظ سلامتی، مهم ترین اصل را فعالیت بدنی می داند. توجه کنید که این اصل در سبک زندگیِ مردمِ هزار سال قبل، مهم ترین مورد دانسته شده است، و اهمیتش در سبک زندگیِ مردمِ امروز بماند!
در کتاب های طب مکمل هم تاکید شده است که داشتن یک فعالیت بدنی منظم برای بیماری تخمدان پلی کیستیک اهمیت دارد.
به شخصه فعالیتی را برای مشکلات رحم و تخمدان توصیه می کنم که حرکت پا داشته باشد، تا ناحیه لگن گرم شود. گرم شدن لگن و افزایش خونرسانی به رحم و تخمدان، باعث می شود چربی شکمی بیماران پلی کیستیک هم کمتر شود و تخمک ها راحت تر از تخمدان آزاد شوند.
منظور من از فعالیت بدنی، انجام کارهای روزمره خانه شما نیست، حتی اگر با راه رفتن و فعالیت زیاد باشد! شما وقتی چند دقیقه پیاده روی با تمرکز بر روی تنفس، و با نیت ورزش انجام می دهید، به این هدف خواهید رسید.
پس بهترین فعالیت بدنی که من برای شما توصیه می کنم پیاده روی است، که حتما لازم نیست برای انجام آن، از منزل بیرون هم بروید. البته با رعایت اصول صحیح آن؛ مثلا:
- حداقل روزی نیم ساعت فعالیت داشته باشید؛ که اگر دو تا یکربع باشد اثرات بهتری بر بیداری تخمدان شما خواهد داشت.
- پیاده روی، سریع باشد؛ طوری که نتوانید چهار کلمه را پشت سر هم بگویید.
- معمولا در این نوع پیاده روی، دچار احساس گرما در درون بدن و تعریق خفیف می شوید؛ ولی نباید ضعف کنید. اگر ضعف کنید ضرر این ورزش برای شما، از منفعتش بیشتر می شود.
- حتما کفش مخصوص پیاده روی بپوشید؛ حتی اگر در منزل این فعالیت را انجام می دهید.
- نوع راه رفتن شما هم اهمیت دارد: سرتان را بالا نگه دارید و نگاه شما رو به جلو باشد. شانه های خود را آزادانه حرکت دهید. کمر خود را صاف نگه داشته و رو به پشت یا جلو قوس ندهید. ماهیچه های شکم خود را کمی منقبض کنید. دستان خود را آزادانه حرکت دهید. با پاشنه پا، پای خود را روی زمین بگذارید. و در نهایت، هنگام برداشتن پا از زمین، نوک پاها باید زمین را لمس کنند.
- اگر سابقه کمردرد یا زانودرد دارید، شروع پیاده روی منظم ممکن است باعث ایجاد یا تشدید این دردها شود. بنابراین شما به مدت دو یا سه هفته، باید روزی چند بار، نرمش های مخصوص زانو و کمر را انجام دهید و سپس پیاده روی منظم را شروع کنید، آن هم بعد از چند دقیقه نرمش ملایم کمر و زانو.
- شما از فعالیت های دیگر مثل رقص یا یوگا هم می توانید سود ببرید، ولی حتما حرکت پاها را در فعالیت روزانه خود بگنجانید.
- ضمنا من خیلی با ورزش های باشگاهی موافق نیستم، مخصوصا برای خانم ها؛ چون در مراحل مختلف زندگیشان نمی توانند این ورزش ها را به طور منظم ادامه دهند. ولی پیاده روی این طور نیست؛ مثلا اگر خانه کوچکی داشته باشید می توانید به آرامی در جا بزنید؛ یا حتی در بارداری هم می توانید، و باید، آن را ادامه دهید.
- توجه کنید که پیاده روی به جز بهبودی عملکرد تخمدان ها و ایجاد نظم در قاعدگی شما، اثرات مفید دیگری هم برای شما دارد؛ مثلا تنش های اضطرابی را در جسم شما کم می کند، یبوست و عملکرد روده های شما را بهبود می بخشد.
پرهیزهای غذایی
معمولا دو نوع سوءمزاج در فعالیت نامناسب تخمدان و بیضه ها اثر دارند: تجمع بیش از حد سودا، یا بلغم غلیظ در کل بدن، به ویژه در ناحیه لگن.
مواد غذایی که بلغم غلیظ تولید می کنند در راس این پرهیزهای غذایی هستند. حتی بلغم غلیظ می تواند به سودا هم تبدیل شود. به طور کلی می توانم بگویم که هر ماده غذایی که خمیر است، یا حالت کشدار دارد یا چسبنده است در دسته این پرهیزهاست. پس نوع طبخ هم در نوع سوءمزاجی که تولید می کند موثر است. به طور کلی کمتر مصرف کردن این مواد غذایی اهمیت بیشتری دارد:
- غذاهای خمیری (ماکارونی، پاستا، لازانیا، آش یا سوپ پر رشته، الویه ؛ نان‌های باگت یا بربری؛ کیک، بیسکوویت یا شیرینی‌های خمیر مانند شیرینی دانمارکی و پیراشکی و...)
- انواع فست فود (حاوی پنیر پیتزا، سیب‌زمینی سرخ‌کرده، انواع سس، نوشابه ها)
- غذاهاي مانده (مثل کنسرو، فریزری، آماده)
- گوشت گاو و گوساله
- کافئین زیاد (چاي پررنگ، قهوه، نسکافه)
- ترش ها (مثل سرکه، آبغوره، میوه هاي ترش و کال)
- شوری ها (مخصوصا چیپس و پفک)
- ادویه زیاد، سیر و پیاز خام
- بادنجان، عدس، انواع کلم
- روغن و چربی های غلیظ
- انواع مواد غذایی حاوی قندهای مصنوعی
- و حتی غذاهای سنتی غلیظ (هلیم، کله‌پاچه، آش پر رشته، میرزاقاسمی)
- یا زیاده روی در مواد غذایی گرم و غلیظی مثل ارده، خرما یا گوشت شتر و شترمرغ.
چه زمانی به پزشک متخصص طب ایرانی مراجعه کنید؟
اگر شما دچار سوءمزاج واضحی باشید، نیاز به پاکسازی بدن با داروهای طبیعی دارید. علایم و مشکلاتی مانند:
تاخیر قاعدگی دارید.
- 12 ماه تلاش کردهاید که باردار شوید اما موفق نبودهاید.
- احساس سردی در دست و پاها یا در لمس شکم، پشت و پهلوها دارید.
- مشکلات معده مانند یبوست یا ضعف هاضمه دارید.
- کبد چرب دارید یا ولع زیاد به مصرف شیرینی ها دارید.
- اضافه وزن دارید یا فقط خودتان احساس می کنید بدنتان سنگین و کوفته است.
- مشکلات خواب یا اضطراب شدید دارید.
- ترشحات پشت حلق دائمی دارید.
- دچار خستگی زودرس یا ضعف عمومی بدن هستید.
پزشک متخصص طب ایرانی، در کنار پاکسازی عمومی بدن شما، معمولا برای تقویت اعضای اصلی بدنتان و همین طور اعضای تناسلی شما دارو یا غذا تجویز خواهد کرد.
ولی بدانید که مهم ترین مسئله برای شما که دچار تنبلی تخمدان یا ضعف اسپرم هستید، مخصوصا اگر قصد بارداری دارید، تغییر شیوه زندگی شما به سمت سبک زندگی سالم است. اگر شما داروهای شیمیایی یا حتی سنتی را هم مصرف کنید، ولی اصلاح سبک زندگی انجام ندهید، علایمتان بعد از مدتی به روال قبل از درمان باز خواهد گشت.
شاد و تندرست باشید!
دکتر فاطمه مرادی
پزشک و متخصص طب ایرانی (MD_PhD)
کپی مطالب، با ذکر نویسنده و لینک سایت، اخلاقی و مجاز است.
